Mały rycerz z powieści Henryka Sienkiewicza to postać wymyślona, lecz oparta na realnym pierwowzorze… a nawet dwóch. Niektórzy twierdzą, że autor nadał mu kilka własnych cech, chociażby mikry wzrost czy szczególny stosunek do niewiast.
Gdy przyjrzymy się uważniej jednemu z głównych bohaterów Trylogii, to bez trudu zauważymy, że opis tej postaci różni się dość znacznie w poszczególnych jej częściach. W Ogniem i mieczem widzimy go jako drugoplanową, choć ważną figurę – trzpiotowatego nieco żołnierzyka, sprawnie machającego szabelką, lecz nie grzeszącego intelektem, zainteresowanego wojaczką, w przerwach rozglądającego się za białogłowami, akuratnie wypełniającego rozkazy, do spraw wielkiej polityki nie sięgającego.
Do zarysowania sylwetki powieściowego młodzianka posłużył prawdziwy Michał Wołodyjowski, oficer dragoński w służbie księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, a później kasztelana kamienieckiego Aleksandra Piaseczyńskiego. Nie wiadomo o nim zbyt wiele, lecz walczył u boku znamienitych wojenników, więc bitewnej wprawy mu zapewne nie brakowało. Gorzej było z manierami, bo miał je iście żołdackie – pewnego razu oskarżono go o porwanie i gwałt na córce unickiego duchownego. Tenże pan Michał zniknął szybko z kart historii, być może położył gdzieś głowę w potyczkach z Tatarami.
Istnieje możliwość, iż w międzyczasie Sienkiewicz natknął się w historycznych dokumentach na innego Wołodyjowskiego i to jego sportretował w kolejnych częściach Trylogii. W Potopie widzimy już bowiem poważnego, szanowanego i zasłużonego w bojach dowódcę chorągwi laudańskiej, z którego zdaniem i hetman, i nawet król się liczy, a w trzeciej części to już tytułowy bohater cieszący się powszechną estymą i na każdym kroku dowodzący ogromu swej wojskowej eksperiencji. Problem w tym, że ten drugi wzorzec z rodu Wołodyjowskich miał na imię Jerzy, nie Michał – stąd konieczność zamieszczenia przez autora w książce wywodu małego rycerza o przedkładaniu przez niego Archanioła Michała ponad świętego Jerzego i wynikający z tego wybór patrona.
Pełny tekst w załączniku pod zdjęciem (pdf)
