Walczyli o Polskę, w którą wierzyli – żołnierze „Tarzana”

  • data:
  • kurator:
  • inne:
  • nieco dłuższy tekst:

 1.03.2017 - 25.03.2018, Wystawa plenerowa, Rynek w Stalowej Woli–Rozwadowie

  • Drukuj
  • E-mail

Ekspozycja przygotowana z okazji Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych opowiada o losach partyzanckiego oddziału leśnego, którym dowodził Tadeusz Gajda „Tarzan”. Wystawa przybliża nam postać charyzmatycznego dowódcy, jego podkomendnych oraz współpracowników, którzy w latach 1944–1946 współtworzyli polskie podziemie niepodległościowe.

Dlaczego historia tego oddziału stała się kanwą wystawy? Powodów było kilka, najważniejszy z nich to powiazania z naszym regionem nadsańskim.

Tadeusz Gajda urodził się w Charzewicach, podobnie jak jego ojciec Józef, który później stał się członkiem oddziału syna. Poszczególnych członków rodziny Gajdów wyróżniało niezwykle patriotyczne podejście do spraw ojczyzny. Wystarczy wspomnieć brata Józefa – Piotra Gajdę „Pancernego” oraz ich bratanka Kazimierza Gajdę „Orlę” przynależnych do Armii Krajowej.

Oddział dowodzony przez „Tarzana” operował głównie na terenie dawnego powiatu tarnobrzeskiego i niżańskiego. Wielu jego członków było mieszkańcami okolicznych miejscowości. Akcje oddziału prowadzone były m.in. w Rozwadowie, Charzewicach, Zbydniowie, Zaleszanach.

Poszczególne fragmenty wystawy prowadzą nas przez działalność oddziału i jego najważniejsze akcje,  aż do dramatycznych chwil aresztowania dowódcy i wykonania wyroku śmierci.

Nie zabrakło także opowieści i wątków z życia rodzinnego konspiratorów, które mimo wszystko próbowali budować, nie zważając na niepewny los. 

Stosunkowo bogaty materiał fotograficzny, który przetrwał m. in. w archiwum rodzinnym Gajdów, pozwolił na stworzenie wystawy.  To wyjątkowa sytuacja gdyż po wielu innych działaczach podziemia został niekiedy tylko pseudonim lub bezimienna mogiła. Rodziny bardzo często niszczyły fotografie i dokumenty, które w oczach komunistycznych władz mógłby je obciążać.

Narracja wystawy oparta jest na przekazach obu zwalczających się stron, cytujemy zarówno wspomnienia Jadwigi – żony „Tarzana” jak i akta operacyjne milicji. Dzięki nim poznajemy skrajności jakie panowały w ocenie działań oddziału. Zwolennicy uznawali jego członków za patriotów ratujących społeczeństwo przed rabunkami, gwałtami, wywózką na Sybir i pewną śmiercią. Dla komunistycznych władz ten sam oddział był „bandą” zajmująca się rozbojami i rabunkiem, która próbuje rozsadzić od wewnątrz powojenny ustrój. 

Niemniej trwająca ponad rok działalność „Tarzana” i jego żołnierzy była niewątpliwie zasługą nie tylko umiejętności dowódczych oraz organizacyjnych Gajdy, jak i sprzyjającej jego działalności postawy większości miejscowej ludności.

Tadeusz Gajda „Tarzan”

Urodził się 15 lutego 1924 r. w Charzewicach (obecnie osiedle Stalowej Woli). W czasie okupacji niemieckiej mieszkał wraz z rodziną w Nisku, gdzie jego ojciec pracował na poczcie. Do wybuchu wojny Tadeusz ukończył 4 klasy gimnazjum w Nisku. W 1941 r. jako 17-latek, zachęcony przez ojca Józefa, ps. „Zawisza”, wstąpił do Narodowej Organizacji Wojskowej, przyjął pseudonim „Tarzan”. Po dekonspiracji w październiku 1943 r. przeszedł do oddziału Franciszka Przysiężniaka ps. „Ojciec Jan”, operującego w Lasach Janowskich na Lubelszczyźnie. W tym samym oddziale znaleźli się krewni Tadeusza, ojciec,  stryj – Piotr Gajda ps. Pancerny, stryjeczny brat – Kazimierz Gajda ps. Orlę.  W okresie 10-15 czerwca 1944 r. wziął wraz z nim udział w jednej z największych bitew z Niemcami na Porytowym Wzgórzu, zakończonej zwycięstwem partyzantów.

Od września 1944 r. poszukiwany przez NKWD i UB, szukał schronienia w wojsku Berlinga. Wstąpił do 25. Pułku piechoty LWP w Rzeszowie, jednak zagrożony aresztowaniem – za przynależność do AK – zdezerterował.

Powrócił w rodzinne strony, gdzie znów znalazł się w podziemiu, tym razem antykomunistycznym. W marcu 1945 roku na mocy rozkazu Komendanta Oddziałów Leśnych Okręgu Rzeszowskiego NZW mianowano Tadeusza Gajdę „Tarzana” jednym z dowódców oddziałów leśnych. 

W początkowym okresie formowania oddział liczył zaledwie 12 członków, ale już w lipcu 1945 r. stan ten wynosił w przybliżeniu 50 ludzi, bezpośrednio podlegającym rozkazom „Tarzana”. Przyłączały się do niego osoby zdekonspirowane, dezerterzy LWP, a także żołnierze służący w innych placówkach rzeszowskich struktur NZW.

 Działalność oddziału obejmowała głównie północną części powiatu tarnobrzeskiego, a także w powiat niżański (miejscowości Pysznica i Jastkowice-Lipowiec) w byłym województwie rzeszowskim.

Do zadań członków podziemia antykomunistycznego należało odbijanie z aresztów i więzień osób osadzonych tam przez UBP i MO. Prowadzono działania propagandowe, wywiadowcze oraz likwidacyjne, wymierzone w prześladowców i niebezpiecznych konfidentów. W celach zaopatrzeniowych i dla zdobycia funduszy na dalszą działalność niepodległościową, przeprowadzano akcje ekspropriacyjne w bankach, spółdzielniach i państwowych gospodarstwach rolnych, starając się aby nie dotykały one ludności cywilnej nie zaangażowanej w walkę. Kara chłosty wymierzana sprzymierzeńcom władzy ludowej i zwolennikom PPR, a także wyroki wykonywane na konfidentach i zdrajcach w niektórych kręgach miejscowej ludności, nadawały oddziałom miano grup złodziejskich i bandyckich.

Do dramatycznego w skutkach starcia z sowietami doszło w Lipowcu. Po tej akcji, na rynku w Janowie Lubelskim z polecenia sowieckiego generała rozstrzelano trzech żołnierzy, inni schwytani dostali wieloletnie wyroki. Pozostałych nieustannie gnębiły UB i wojsko.

W lutym 1946 r. „Tarzan” został dowódcą tarnowskiego oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej przy  Narodowym Zjednoczeniu Wojskowym. W maju otrzymał nominację na kapitana.

Po rozpracowaniu przez bezpiekę podziemia niepodległościowego w Tarnowie, na początku sierpnia 1946 r. został aresztowany. Był przetrzymywany i przesłuchiwany w więzieniach PUBP w Tarnowie, a później w Krakowie.

27 września tamtejszy Wojskowy Sąd Rejonowy skazał kpt. Tadeusza Gajdę na karę śmierci. Wyrok przez rozstrzelanie wykonano 14 października 1946 r. w więzieniu na Montelupich. Tadeusz Gajda pozostawił żonę i dwójkę małych dzieci.

 

Opracowanie wystawy: Aneta Garanty, Aneta Jonaszek, Katarzyna Sabat 

archiwum wystaw 2017

COP w obiektywie przedwojennych reporterów

Wystawa jubileuszowa "COP w obiektywie przedwojennych reporterów" - wersja skrócona  
...

Elementarz polskiego designu w School of Form w Poznaniu

Kiedy były w powszechnym użyciu, nikt nie myślał o tym, że trafią do muzealnych gabl ...

WYSPIAŃSKI

10.11-17.12.2017, Wyspiański, wystawa dedykowana Artyście w 110. rocznicę śmierci. ...

Machiny Leonarda da Vinci

1.10.2017-11.02.2018, ul. Staszica 14, Centrum Edukacji Dziecęcej, lokal po dawnej Bibliotece Miejs ...

Roundabout Baltic w ramach Łódź Design Festival 2017

04.10-29.10.2017 – Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi w ramach Łódź Design Festival ROU ...

Elementarz polskiego designu w Berlinie

19.10 - 12.11.2017, Berlin, Galeria Instytutu Polskiego w Berlinie, Burgstrasse 27  Niełatwo ...

Elementarz polskiego designu na Budapest Design Week 2017

28.09 - 15.10.2017, Muzeum Historii Miasta Budapesztu, Szent György tér 2, Budapeszt Niełatwo po ...

COP i miasto – nowoczesność i dziedzictwo

8.09-31.10.2017, wystawa COP i miasto - nowoczesność i dziedzictwo 80 lat temu ponad 90 miast i m ...

RECTO-VERSO. PROJEKTY Z POLSKIMI I FRANCUSKIMI RZEMIEŚLNIKAMI

8-16.09.2017 Wystawa Pawła Grobelnego w ramach Paris Design Week 2017 „RECTO-VERSO. PROJEKTY Z P ...

Elementarz polskiego designu na Gdynia Design Days 2017

30.06-9.07.2017,Gdynia Design Days, Pomorski Park Naukowo-Technologiczny Gdynia, przy Alei Zwycięst ...

Roundabout Baltic w Gdyni

ROUNDABOUT BALTIC 
01.07-03.09.2017 – Muzeum Miasta Gdyni, Gdynia Design Days Kurato ...

COP w obiektywie przedwojennych reporterów


IV FORUM DZIEDZICTWA SZTUKI INŻYNIERYJNEJ
Rzeszów, 28 czerwca 2017 roku
Miejs ...

Wystawa „Let’s bee friends, czyli zaprzyjaźnij się z pszczołami”

09.06 - 24.09.2017, ul. Staszica 14, „Let’s bee friends, czyli zaprzyjaźnij się z pszczo ...

Wystawa "Miasto i las" w Cieszynie

27.04-18.06.2017, Wystawa „Miasto i las”, Zamek Cieszyn, budynek A "Oranżeria",  ...

COP w obiektywie przedwojennych reporterów

20.05.2017-31.05.2018, COP w obiektywie przedwojennych reporterów – wystawa plenerowa,  ...

Życie towarzyskie w Centralnym Okręgu Przemysłowym

20.05-16.07.2017, Życie towarzyskie w Centralnym Okręgu Przemysłowym WSTĘP BEZPŁATNY ...

Roundabout Baltic Plus w Reykjavíku

ROUNDABOUT BALTIC PLUS 12.03-31.03. 2017 – The Nordic House, Reykjavík  (Islandia) Kurato ...

Roundabout Baltic w Rydze

ROUNDABOUT BALTIC – wzornictwo z widokiem na morze 24.01-26.02.2017 Muzeum Narodowe na Ło
...

Roundabout Baltic w Wilnie

03.05-15.06.2017 – Muzeum Sztuk Dekoracyjnych i Designu w Wilnie (Litwa) Kuratorka: Agnieszka Ja ...

Poczuj sztukę

od 7 kwietnia do 8 maja 2017 r. Tym razem nasza interaktywna wystawa trafiła do Łańcuta. Powsta ...

ALICJA I PRZYJACIELE

20.05.2017 - 15.04.2018 Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, ul. Sandomierska 1 Międzynarodowa wysta ...

Tutaj stał mój dom. Projekt dla Pława

8.09-31.10.2017 Miejsce: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, ul. Sandomierska 1 ...

Bóstwa i ofiary. Zwierzęta starożytnego Egiptu

23.04-16.07.2017, Bóstwa i ofiary. Zwierzęta starożytnego Egiptu. Wystawa ze zbiorów Muzeum Nar ...

Walczyli o Polskę, w którą wierzyli – żołnierze „Tarzana”

 1.03.2017 - 25.03.2018, Wystawa plenerowa, Rynek w Stalowej Woli–Rozwadowie ...

Połącz się!

17.03 - 28.05.2017, ul. Staszica 14 Nowa interaktywna wystawa dla dzieci i dorosłych ...

Szkło i porcelana art déco

8.03-2.04.2017, Wystawa szkła i porcelany w stylu art deco. ...

Świat motyli

8.03-7.05.2017, Wystawa Świat Motyli, ze zbiorów Muzeum Przyrodniczego ISEZ PAN w Krakowie ...

OD NIEPODLEGŁOŚCI DO NOWOCZESNOŚCI

  Wystawa inaugurująca obchody 80. rocznicy utworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego 9 ...
Kontynuując przeglądanie tej strony, akceptujesz pliki cookies. Więcej na ten temat możesz dowiedzieć się w naszej Polityce prywatności.
Zaakceptuj